Մենք ձայնը լսում ենք աղբյուրից բավականին մեծ հեռավորությունների վրա։ Իսկ ինչպե՞ս է տատանվող մարմնից ձայնը հասնում մեր ականջին։
Ձայնը լսելու համար ձայնի աղբյուրի և ականջի միջև պետք է լինի որևէ հաղորդող միջավայր, անօդ տարածությամբ ձայնը չի տարածվում։
Տատանվող լարը շարժման ուղղությամբ առաջացնում է իր առջևի օդի խտացում, իսկ մյուս կողմով՝ օդի նոսրացում։
Օդի այդպիսի խտացումները և նոսրացումները արագ հաջորդում են իրար և հաղորդվում ավելի հեռու գտնվող շերտերին. օդում տարածվում է ձայնային ալիք:
Երբ այն հասնում է մեր ականջին, մենք լսում ենք աղբյուրի արձակած ձայնը։
Ձայնը լավ է հաղորդում ոչ միայն օդը, այլևջուրը, փայտը, հողը, մետաղները և այլն։
Տարբեր նյութերում ձայնը տարածվում է տարբեր արագություններով:
Օրինակ
Օդում ձայնը տարածվում է մոտավորապես 340 մ/վ արագությամբ, ջրում՝ 1500 մ/վ:
Ձայնը շատ ավելի լավ տարածվում պինդ մարմիններում, հատկապես՝ մետաղներում: Երկաթում ձայնը տարածվում է մոտ 5000 մ/վ արագությամբ:
Երկու մարդկանց խոսակցությանը չեն խանգարում նրանց միջև գտնվող ծառը կամ ցանկապատը։ Դա նշանակում է, որ ձայնը շրջանցում է ոչ մեծ չափերի արգելքները։
Սակայն ձայնը չի կարող շրջանցել զգալի չափեր ունեցող արգելքները՝ լեռը, շենքի պատը, անտառը և այլն։
Ձայնը անդրադառնում է զգալի չափեր ունեցող արգելքներից:
Երբ արգելքներից անդրադարձած ձայնը հասնում է մեր ականջին, մենք լսում ենք ձայնի արձագանքը։
Որպեսզի մեր ականջը տարբերի արձակած և անդրադարձած ձայները, անհրաժեշտ է, որ ձայնն անդրադարձնող մարմինը գտնվի բավականաչափ մեծ հեռավորության վրա: Դրա շնորհիվ է, որ սովորաբար մենք արձագանքը լսում ենք դատարկ շինություններում:
The new year is a perfect time to make a change for the better. The tradition of making New Year’s resolutions is more common in the western hemisphere but also exists in the eastern hemisphere. This tradition involves a person making a commitment to change an unwanted habit or behaviour or setting a personal objective. Typical New Year’s resolutions might be to give up smoking, eat healthier food, do more exercise, become more organised or laugh more – but really, a New Year’s resolution can be almost anything. However, research suggests that many New Year’s resolutions fail. Being realistic about the objectives you set and not making too many New Year’s resolutions might help you to achieve success.
Հին հույներն իրենց պատմությունը կերտել են Բալկանյան թերակղզու հարավում և Էգեյան ծովի ավազանում՝ Հունաստան, Էգեյան կղզիներ, Փոքր Ասիայի առափնյա շրջաններ:
Հունաստանը լեռներով կտրտված՝ ոչ մեծ երկրամասերով տարածք է, որոնցում չկան խոշոր գետեր, արգավանդ դաշտավայրեր ու անտառներ: Ուստի գյուղատնտեսության զարգացման համար անհրաժեշտ էր հողի պարարտացում և ոռոգում: Հունաստանին միշտ պակասել է հացահատիկը, որը ներկրվել է այլ երկրներից: Արոտավայրերի սակավության պատճառով մարդիկ պահում էին հիմնականում մանր եղջերավոր անասուններ՝ այծ, ոչխար: Երկիրը հարուստ էր օգտակար հանածոներով՝ երկաթ, պղինձ, անագ, ոսկի, արծաթ, մարմար, կավ և այլն: Դրանք նպաստավոր պայմաններ էին ստեղծում արհեստագործության համար: Կտրտված ծովափերին նավահանգիստների համար կային բազմաթիվ հարմար ծովածոցեր: Ժամանակի ընթացքում հույները դարձան հմուտ նավագնացներ և հասան Միջերկրական ու Սև ծովերի հեռավոր ափերը: Հույներն այդ բնական միջավայր էին ներգաղթել առանձին ցեղախմբերով Բալկանյան թերակղզու հյուսիսից, որոնք հաստատվել էին երկրի տարբեր հատվածներում: Այդ ցեղախմբերն էին աքայացիները, դորիացիները, հոնիացիները: Երբեմն նրանք պատերազմում էին միմյանց դեմ, սակայն օտարների դեմ պայքարելիս, որոնց անվանում էին բարբարոսներ, միավորվում էին:
Կրետեի տիրապետության դարաշրջանը (Ք.ա. 3000–1100–ական թթ.)
Կրետե կղզին Էգեյան ծովի հարավում է: Այստեղ բնակվող ցեղերը զբաղվում էին երկրագործությամբ և անասնապահությամբ: Հետագայում զարգացան արհեստները՝ մետաղաձուլություն, կավագործություն, կաշեգործություն, փայտամշակություն և այլն: Համատեղ աշխատանքի և պաշտպանության նպատակով գյուղական համայնքները սկսեցին միավորվել ամրոց–պալատների շուրջը: Այդ պալատներում ապրում էին տեղական արքայիկները: Կրետեում կային տասնյակ պալատական նման կենտրոններ: Ք.ա. III հազարամյակի վերջին դրանք միավորվեցին միասնական պետության մեջ: Դրա մայրաքաղաքը Կնոսոսն էր:
Ք.ա. XVII–XV դարերում Կրետեի թագավորությունը հասավ իր հզորության գագաթնակետին: Նա իր տիրապետությունը տարածեց Էգեյան կղզիների և Բալկանյան Հունաստանի վրա: Այդ տերությունն անվանվել է նաև Կրետեի ծովապետություն: Սակայն Կրետեի հզորությունը փլուզվեց Ք.ա. XV դարի կեսերին: Պատճառը բնական աղետն էր. Էգեյան ծովի հարավում տեղի ունեցավ ավերիչ երկրաշարժ: Շուտով Կրետեներ թափանցեցին հունական աքայական ցեղերը: Նրանք ժառանգեցին տեղական մշակույթը, կրոնը և պետական կառավարման կարգը: Սակայն չկարողացան դիմակայել Ք.ա. XII դարի կեսերին սկսված հունական այլ ցեղի՝ դորիացիների ավերիչ արշավանքներին: Դրանց հետևանքով Կրետեի տերությունը հեռացավ պատմության ասպարեզից: Մարդկությունը ժառանգել է Կրետեի մշակութային նվաճումները՝ շինարարական արվեստը, կրոնը, գիր ու գրականությունը, գիտական միտքը:
Հոմերոսյան դարաշրջանի Հունաստանը (Ք.ա. XII–IX դարեր)
Դարաշրջանն այսպես են անվանում, քանի որ ուսումնասիրության հիմնական սկզբնաղբյուրները Հոմերոսի «Իլիական» և «Ոդիսական» պոեմներն են: Այս դարաշրջանի Հունաստանում տիրապետող էր տոհմացեղային հասարակությունը: Դորիացիներն ապրում էին տոհմացեղային կենցաղով: Երբ նրանք, Բալկանների հյուսիսից շարժվելով հարավ, ավերեցին ու թալանեցին Կրետեի պալատական համալիրները, Հունաստանը հետադիմեց. անկում ապրեցին արհեստներն ու առևտուրը: Հաճախակի դարձան ավերիչ պատերազմնե րը: Զորեղ պետական միավորումներին փոխարինեցին առանձին ցեղերն ու ցեղային միավորումները: Հոմերոսյան հասարակության հիմնական խավը ազատ գյուղացիներն էին: Նրանք անձնապես ազատ էին, ունեին հողի իրենց մասնաբաժինը, վարում էին սեփական տնտեսությունը և միաժամանակ զինվոր էին: Ավագանին բաղկացած էր նշանավոր տոհմերի ներկայացուցիչներից: Օգտագործելով իրենց հեղինակությունն ու ազդեցությունը՝ ավագանու անդամներն արդեն հասցրել էին ձեռք բերել հողի մեծ մասնաբաժիններ և հարստություն: Ունեին ստրուկներ, որոնք ռազմագերիներ էին: Ցեղերի և ցեղախմբերի գլուխ կանգնած էր արքայիկը (բասի լևս), որը նաև զորքի հրամանատարն էր: Նրա իշխանությունը բացարձակ չէր, այլ սահմանափակված էր ավագանու խորհրդով: Այդ խորհուրդը որոշումներ էր կայացնում բոլոր կարևոր հարցերի կապակցությամբ: Հաճախ հրավիրվում էր աշխարհաժողով (ագորա): Դրան մասնակցում էին բոլոր չափահաս տղամարդիկ: Հոմերոսյան դարաշրջանի վերջում տոհմացեղային կարգերը սկսեցին քայքայվել:
Սպարտան Բալկանյան Հունաստանի հարավում էր՝ Լակոնիայում: Հնագույն ժամանակներում այստեղ ապրում էին աքայացիները: Ք.ա. XII դարում երկրամասը գրավեցին դորիական ցեղերը:
Սպարտայի հասարակական կարգը
Սպարտայի հասարակությունը կազմված էր երկու հակադիր դասերից՝ սպարտիատներից և հելոտներից:
Սպարտիատները դորիացիներն էին, որոնք իրենց ունեցվածքով և իրավունքներով հավասար էին միմյանց: Հողը պատկանում էր համայնքին: Սակայն սպարտիատները չէին զբաղվում երկրագործությամբ և արհեստներով: Նրանք զինվոր էին և ժամանակի մեծ մասը նվիրում էին մարմնակրթությանը: Յուրաքանչյուր ընտանիքի տրամադրվում էր հողակտոր՝ այնտեղ ապրող հելոտներով: Վերջիններս պարտավոր էին մշակել հողը և սպարտիատին վճարել սահմանված չափի հարկ՝ բնամթերքով:
Հելոտները նվաճված և ստրկացված աքայացիներն էին: Նրանք սպարտիատների համայնքի սեփականությունն էին. ոչ ոք իրավունք չուներ նրանց վաճառելու: Ունեին իրենց ընտանիքը և փոքրիկ տնտեսությունը: Հելոտները զուրկ էին տարրական իրավունքներից:
Սպարտայի պետական կառավարումը
Սպարտայում համատեղ կառավարում էին երկու արքա: Ըստ ավանդույթի՝ նրանք սերում էին հերոս Հերակլեսից: Արքաների իշխանությունը ժառանգական էր: Կար նաև Ծերակույտ, որը կազմված էր 28 անդամից: Նրանք ընտրվում էին ցմահ՝ ամենափառապանծ տոհմերի ներկայացուցիչներից: Արքաների հետ նրանք կազմում էին պետական կառավարման գերագույն մարմինը: Կառավարման մարմիններից էր Աշխարհաժողովը, որին մասնակցում էին բոլոր չափահաս սպարտիատները: Աշխարհաժողովը հրա վիր վում էր ամի սը մեկ անգամ: Իրավասությունները սահմանափակ էին: Հատկանշական էին սպարտացիների համատեղ ճաշկերույթները: Տարբեր տարիքի ու դիրքի 15–20 տղա մարդ ամեն օր ճաշում էին միասին: Դա առիթ էր մտերմիկ շփման: Քննարկվում էին պետական կարևոր հարցեր: Համատեղ ճաշկերույթները նպաստում էին սերունդների միջև փորձի փոխանակմանը և կապի ամրապնդմանը: Պետության հզորության հիմքը բանակն էր: Մարտունակ բանակի միջոցով Սպարտան իր տիրապետությունը տարածեց Հարավային Հունաստանում (Պելոպոնես): Սպարտայի կողմն անցան նաև Միջին Հունաստանի այնպիսի զարգացած պոլիսներ, ինչպիսիք էին Կորնթոսը և Մեգարան: Եվ Ք.ա. VI դարում ձևավորվեց Պելոպոնեսյան միությունը:
Աթենքը Ք.ա. VII–VI դարերում
Աթենական պոլիսը Միջին Հունաստանի Ատտիկա մարզում էր: Ք.ա. VII դարում աստիճանաբար ձևավորվեց Աթենքի քաղաքական կարգը: Անցումը պետականության ուղեկցվում էր տոհմային ավագանու և դեմոսի միջև սուր բախումներով: Երկրում տիրող լարված իրավիճակը շտկելու նպատակով Աթենքի կառավարիչ Սոլոնը Ք.ա. 594 թ. բարենորոգումներ ձեռնարկեց: Նա վերացրեց պարտային ստրկությունը: Պետության միջոցներով փրկագնեց այն աթենացիներին, որոնք ստրկության էին վաճառվել արտերկիր: Էվպատրիդներից բռնագրավեց հողի մի մասը և տվեց ունեզուրկներին: Ըստ ունեցվածքի՝ աթենացիներին բաժանեց չորս խավի՝ հիմք ընդունելով նրանց տարեկան եկամուտը: Ծագումն այլևս վճռորոշ նշանակություն չուներ: Սոլոնը բարեփոխեց նաև աթենական պետությունը: Սկսեց պարբերաբար հրավիրել Աշխարհաժողովի (էկլեսիա) և ժողովրդական դատարանի նիստեր: Դրանց մասնակցելու իրավունք ունեին բոլոր քաղաքացիները: Գործում էին նաև Պետական խորհուրդը և Կառավարությունը, որոնցում ընտրվելու իրավունք ունեին միայն ունևոր քաղաքացիները: Սոլոնը համոզված էր, որ դա պետք է շահագրգռի աղքատներին՝ հարստանալու և հավասարվելու նրանց: Կատարեց նաև դրամական բարեփոխություն՝ դյուրացնելով Ատտիկայի առևտրական հարաբերությունները այլ երկրների հետ: Սոլոնից հետո, սակայն, իրավիճակն Աթենքում ավելի սրվեց: Պայքար սկսվեց տարբեր խմբավորումների միջև: Ք.ա. 557 թ. Պիսիստրատը գրավեց իշխանությունը և որպես տիրան կառավարեց երեսուն տարի: Նա շարունակեց էվպատրիդների հողերը բռնագրավել և հանձնել ունեզուրկ գյուղացիներին: Շուտով Ատտիկայում տիրապետող դարձավ միջին ունեցվածքի դասը: Ստեղծվեց ոստիկանություն, ամրապնդվեց պետական կարգը: Կազմավորվեցին շրջիկ դատարաններ, որոնք օրենքն ու արդարությունը հասցնում էին մինչև հեռավոր գյուղեր: Բուռն զարգացում ապրեցին արհեստները, առևտուրը և ծովագնացությունը: Էգեյան ծովի ավազանում հաստատվեց Աթենքի տնտեսական գերակայությունը: Պիսիստրատի ջանքերով կառուցապատվեց Աթենքի միջնաբերդը: Բանաստեղծները կարգաբերեցին Հոմերոսի «Իլիական» և «Ոդիսական» պոեմների տեքստերը: Կլիսթենեսը շարունակեց իր նախորդների բարենորոգումները: Նա դարձավ ժողովրդավարական կարգերի իրական կերտողը: Կլիսթենեսը Ք.ա. 506 թ. Ատտիկայի տարածքը բաժանեց վարչական տասը շրջանների: Դրանք իրենց հերթին բաժանված էին գյուղերի, որոնք կառավարում էին պետական պաշտոնյաները: Աթենացիներն սկսեցին ապրել համապետական օրենքներով: Պետական խորհրդի կազմում քաղաքացիներն սկսեցին ընտրվել առանց ունեցվածքային տարբերությունների: Նույն սկզբունքով ստեղծվեց կառավարման նոր բարձրագույն մարմինը՝ ստրատեգոսների խորհուրդը: Ստրատեգոսները տասն էին՝ ընտրված ամենահեղինակավոր քաղաքացիներից: Կլիսթենեսի նորամուծություններից էր նաև օստրակիզմի իրավունքը: Դրա էությունն այն էր, որ ամեն տարի Աշխարհաժողովի մասնակիցներին առաջադրվում էր հետևյալ հարցը. «Ո՞ւմ ես համարում Աթենքի համար վտանգավոր»: Նախապես բաժանված կավե սալիկների (օստրակոն) վրա յուրաքանչյուրը գրում էր նրա անունը, ում համարում էր այդպիսին: Ով ամենից շատ էր հիշատակվում, տասը տարով լքում էր Աթենքը: Օստրակիզմը կարևոր դեր խաղաց աթենական ժողովրդավարության կայացման գործում:
B. What words in the story on page 16 mean the opposite of:
1. nasty-ugly
4. young-junior
7. far from-away
2. bad-poor
3. after-later
3. sad-unhappy
6. little-small
C. Write this story. Put one of these words in each empty place:
do does doing make makes making
Our children don’t do much homework, but they doing a lot of work in
school. My son George likes . . . furniture and things like that more than . .
. lessons. He sometimes . . . nice chairs out of old boxes in his class. He
and his friends . . . a lot of noise while they are working, of course.
George is good at sport: he . . . the high jump very well. Such sport . . .
children a lot of good, I think. Don’t you?
Իմ ամանորը առավոտը սկսվում է այսպես։ սկսում ենք տոնածառը զարդարել, հետո մայրիկս և հայրիկս գնում են գնումներ կատարելու։ Այդ ընթացքում ես և իմ քույրիկները նստում ենք և դիտում ենք ամանորյա ֆիլմեր օրինակ один дома, Ճանապարհորդություն դեպի սուրբ ծննդյան աստղը։
Հետո ծնողներս վերադառնում են մայրիկս պատրաստում է աղցանները և պատրաստում է տարբեր ուտեստներ։ Հարիկի հետ ֆիլմ ենք դիտում։ Երբ մայրիկս վերջացնում է ուտեստնները պատրաստել մենք հավաքվում են սեղանի շուրջ և դիմավորում ամանորը։ Իսկ 12 հետո ստանում ենք մեր ամանորյա նվերները։
Այն նյութերը, որոնք հոսանք չեն հաղորդում անվանում են մեկուսիչներ, իսկ որոնք լավ են հաղորդում՝ հաղորդիչներ։
Օրինակ
Չոր փայտը, ռետինը, պլաստմասան հոսանքի վատ հաղորդիչներ են: Հոսանքի լավ հաղորդիչներ են մետաղները: Մարդու մարմինը նույնպես հոսանքի լավ հաղորդիչ է։
Անցնելով մարդու մարմնով` էլեկտրական հոսանքն առաջացնում է մկանների կտրուկ կծկումներ և վնասում օրգանները, կարող է հանգեցնել մահվան։
Ուշադրություն
Տանը և դպրոցում մենք գործ եք ունենում հոսանքի հետ, որը կարող է շատ վտանգավոր լինել, եթե չպահպանեք էլեկտրական հոսանքից օգտվելու կանոնները։
Դրանք հետևյալն են․
չի՛ կարելի վերանորոգել էլեկտրական սարքերը առանց հոսանքի աղբյուրից անջատելու
չի՛ կարելի մերկ ձեռքերով դիպչել հոսանքի կտրված կամ բաց լարերի
հատկապես զգույշ պետք է լինել կենցաղային սարքերից օգտվելիս․ փչացած սարքերը կարող են վտանգավոր լինել կյանքի համար
չի՛ կարելի մոտենալ կտրված, գետնին ընկած հաղորդալարին
թաց ձեռքերով չի՛ կարելի դիպչել էլեկտրական սարքերին
չի՛ կարելի էլեկտրական լարերը մեխով ամրացնել
Դպրոցում փորձեր կատարելը վտանգավոր չէ, երբ օգտագործում ենք գալվանական էլեմենտներ: Սակայն դպրոցում, հոսանքին առնչվող փորձեր կատարելիս պետք է պահպանել աշխատանքի հետևյալ կանոնները։
Ուշադրություն
Դպրոցում էլեկտրական հոսանքով փորձեր կատարելու կանոնները.
1. Դպրոցում էլեկտրական շղթաներ հավաքելու ժամանակ սկզբից պետք է միացնել բոլոր լարերը՝ բացի հոսանքի աղբյուրից եկող լարերից: Վերջիններս պետք է միացնել միայն այն ժամանակ, երբ ձեր կազմած շղթան ստուգվել է ուսուցչի կողմից։
2. Չի կարելի դիպչել բաց, մեկուսիչ շերտից զուրկ էլեկտրական հաղորդալարերին։
3. Չի կարելի օգտագործել ինքնաշեն էլեկտրական սարքեր։
Ուշադրություն
Հոսանքի վտանգի մասին զգուշացնում են այս նշանները.
Ցանկացած պարագայում, եթե որևէ առնչություն եք ունենում էլեկտրականության հետ, անհրաժեշտ է լինել չափազանց զգույշ և յուրաքանչյուր գործողությունից առաջ այդ մասին հարցնել մեծահասակներին:
Հարցեր և առաջադրանքներ։
1․ Որոնք են հաղորդիչները։
Հաղորդիչները նյութեր են, որոնք ունեն էլեկտրական հոսանքը, ջերմությունը կամ այլ էներգիան հեշտությամբ փոխանցելու ունակություն։ Դրանք ունեն ընդհանուր հատկություն՝ էլեկտրոնները կամ մասնիկները հեշտությամբ շարժվում են այդ նյութերի ներսում:
Հաղորդիչների տեսակներ
Էլեկտրական հաղորդիչներ
Նյութեր, որոնք լավ փոխանցում են էլեկտրական հոսանքը:
Օրինակներ՝
Մետաղներ՝ պղինձ, ալյումին, արծաթ, ոսկի:
Գրաֆիտ:
Հալված կամ իոնացված լուծույթներ (օրինակ՝ աղաջուրը):
Ջերմային հաղորդիչներ
Նյութեր, որոնք հեշտությամբ փոխանցում են ջերմությունը:
Օրինակներ՝ մետաղներ (օրինակ՝ երկաթ, պղինձ, արծաթ):
Լուսային հաղորդիչներ
Նյութեր, որոնք թույլ են տալիս լույսը անցնել իրենց միջով:
Օրինակներ՝ ապակի, ջուր, որոշ պլաստիկ նյութեր:
Զանգվածային հաղորդիչներ (մեխանիկական էներգիայի համար)
Նյութեր, որոնք փոխանցում են մեխանիկական ալիքներ, ինչպես ձայնը:
Օրինակ՝ օդը, ջուրը, պինդ նյութերը:
Որոշ հայտնի հաղորդիչների հատկություններ
Պղինձ՝ հաճախ օգտագործվում է էլեկտրական լարերի համար:
Արծաթ՝ լավագույն էլեկտրական հաղորդիչն է, բայց թանկ է:
Գրաֆիտ՝ մետաղ չէ, բայց էլեկտրական հաղորդիչ է:
2․Որոնք են մեկուսիչները։
Մեկուսիչները նյութեր են, որոնք չեն հաղորդում էլեկտրականություն, ջերմություն կամ ձայն։ Դրանք լայնորեն օգտագործվում են տեխնիկայի, շինարարության և այլ ոլորտներում՝ տարբեր համակարգերը պաշտպանելու համար։ Մեկուսիչները կարող են լինել երեք հիմնական տեսակ՝ ջերմամեկուսիչներ, էլեկտրամեկուսիչներ և ձայնամեկուսիչներ։
Ջերմամեկուսիչներ
Օգտագործվում են ջերմությունը պահպանելու կամ այն կանխելու համար։
Օրինակ՝
Ապակե բամբակ
Պենոպլաստ
Կերամիկա
Էլեկտրամեկուսիչներ
Էլեկտրական հոսանքը չեն հաղորդում։
Օրինակ՝
Պլաստմաս
Ռետին
Փայտ
Ձայնամեկուսիչներ
Ձայնի անցումը կանխելու համար։
Օրինակ՝
Աղյուս
Բնափայտ
Հատուկ ձայնամեկուսիչ նյութեր
Մեկուսիչների օգտագործումը կարևոր է էներգիայի խնայման, անվտանգության և հարմարավետության ապահովման համար։
Լույսի աղբյուրները տեսանելի են նրանց արձակած լույսի շնորհիվ։
Այն մարմինները, որոնք լույս չեն արձակում, սակայն տեսանելի են, քանի որ անդրադարձնում են լույսի աղբյուրներից իրենց վրա ընկած լույսը՝ հանդիսանում են լույսի երկրորդային աղբյուրներ։
Լույսը լավ են անդրադարձնում հայելային, ողորկ մակերևույթները։
Փորձը հաստատում է, որ հայելիները լույսն անդրադարձնում են որոշակի օրենքով, որը կոչվում է անդրադարձման օրենք։
Ընկնող ճառագայթը և անդրադարձած ճառագայթը հայելու մակերևույթին տարված ուղղահայացի հետ կազմում են հավասար անկյուններ։
Ընկնող ճառագայթի և հայելու մակերևույթին տարված ուղղահայացի կազմած անկյունը կոչվում է անկման անկյուն:
Անդրադարձած ճառագայթի և հայելու մակերևույթին տարված ուղղահայացի կազմած անկյունը կոչվում է անդրադարձման անկյուն:
Լույսի անդրադարձման անկյունը հավասար է անկման անկյանը:
Հայելիները լինում են հարթ, ուռուցիկ և գոգավոր:
Անդրադարձման երևույթի վրա է հիմնված հարթ հայելում առարկայի պատկերի ստացումը: Երբ առարկան տեղադրում ենք հայելու առջև, մեզ թվում է, որ ճիշտ իր նման մեկ այլ առարկա գտնվում է հայելու հետևում: Դա առարկայի պատկերն է:
Առարկայի պատկերը հայելում կեղծ է:
Առարկայի պատկերը հայելում միշտ ուղիղ է, այսինքն՝ շրջված չէ:
Առարկայի պատկերը հայելուց ունի նույն հեռավորությունը, ինչ առարկան:
Առարկայի պատկերի չափերը հավասար են առարկայի չափերին:
Ուշադրություն
Ի տարբերություն այլ մակերևույթների՝ հայելին գրեթե ամբողջովին անդրադարձնում է իր վրա ընկնող լույսը:
Հայելային որոշ հատկություններ ունի ջրի անշարժ մակերևույթը, որում նույնպես կարելի է տեսնել շրջապատի մարմինների ոչ շատ հստակ պատկերը:
Օրինակ
Լույսի անդրադարձման երևույթի վրա է հիմնված շրջադիտակ կոչվող սարքի աշխատանքը: Ոչ մեծ խորությամբ լողացող սուզանավից, խրամատներից՝ շրջակա տարածությունը դիտելու համար օգտագործում են նկարում պատկերված շրջադիտակը:
Անդրադարձումը լինում է հայելային և ցրիվ:
Հայելային մակերևույթներից լույսն անդրադառնում է զուգահեռ փնջերով՝ հայելային:
Խորդուբորդ մակերևույթներից լույսն անդրադառնում է տարբեր ուղղություններով՝ ցրիվ։
Կինոթատրոններում լույսի ցրիվ անդրադարձում առաջացնելու համար օգտվում են խորդուբորդ մակերևույթով էկրաններից, որպեսզի այն տեսանելի լինի դահլիճի բոլոր մասերից և չփայլի ինչպես ձեր գրատախտակը:
Լույսի ցրիվ անդրադարձման շնորհիվ են ծառերը, շենքերը և այլ առարկաներ երևում բոլոր կողմերից:
Հարցեր և առաջադրանքներ․
1․Հարթ հայելուց տեղի է ունենում, նշիր ճիշտ պատասխանը(ները)՝
ա․անդրադարձում բոլոր ուղղություններով
բ․լրիվ անդրադարձում
գ․անդրադարձում որոշակի ուղղությամբ
2․Ջրի մակերևույթից տեղի է ունենում, նշիր ճիշտ պատասխանը(ները)՝
միայն հայելային անդրադարձում
միայն ցրիվ անդրադարձում
ցրիվ և հայելային անդրադարձում
3․ Որն է անդրադարձման օրենքը։
Անդրադարձման օրենքը ֆիզիկայի հիմնարար օրենքներից մեկն է, որը նկարագրում է, թե ինչպես են լույսի կամ այլ ալիքների ճառագայթները անդրադառնում մի մակերևույթից:
Այն ձևակերպվում է այսպես.
Անդրադարձման անկյունը հավասար է անկման անկյանին.
Դա նշանակում է, որ այն անկյունը, որով լույսի ճառագայթը մոտենում է մակերևույթին (անկման անկյուն), հավասար է այն անկյանը, որով այն անդրադառնում է մակերևույթից (անդրադարձման անկյուն):
Անդրադարձման և անկման անկյուններն ընկած են նույն հարթության վրա, որը ձևավորվում է ճառագայթի, անդրադարձած ճառագայթի և մակերևույթի նորմալի միջև:
(Նորմալը ուղղահայաց է մակերևույթին):
Օրինակ
Եթե լույսի ճառագայթը ընկնում է հարթ հայելուն 30° անկյան տակ, ապա այն անդրադառնում է 30° անկյան տակ:
Գործնական մեծ նշանակություն ունի լույսի բեկման երևույթը ոսպնյակներում:
Գնդային մակերևույթներով սահմանափակված ապակենման մարմինները կոչվում են ոսպնյակներ:
Օրինակ
Ոսպնյակներ են ակնոցի, խոշորացույցների ապակիները:
Ոսպնյակները լինում են հավաքող և ցրող:
Հավաքող (ուռուցիկ) ոսպնյակների միջին մասը ավելի հաստ է, քան եզրային մասերը։
Երբ լույսի զուգահեռ ճառագայթներն ընկնում են հավաքող ոսպնյակի վրա, դրանից անցնելուց հետո հավաքվում են մի կետում: Այդ կետը կոչվում է ոսպնյակի կիզակետ: Հավաքող ոսպնյակը ունի երկու իրական կիզակետ:
Հավաքող ոսպնյակի օգնությամբ կարելի է Արեգակից եկող լուսային էներգիան հավաքել մի կետում և այրել թուղթը:
Ցրող (գոգավոր) ոսպնյակների եզրերը հաստ են, իսկ միջին մասը՝ բարակ։
Ցրող ոսպնյակի վրա ընկնող զուգահեռ ճառագայթները դրանից դուրս են գալիս ցրված: Մի կետում հավաքվում են նրանց շարունակությունները: Այդ կետը կոչվում է ոսպնյակի կեղծ կիզակետ: Ցրող ոսպնյակը ունի երկուկեղծ կիզակետ:
Հավաքող և ցրող ոսպնյակները օգտագործվում են բազմազան օպտիկական սարքերում՝ ճառագայթների ընթացքը պահանջվող ձևով փոփոխելու համար:
Դրանք օգտագործվում են մանրադիտակներում, աստղադիտակներում, լուսանկարչական ապարատում, հեռադիտակներում, խոշորացույցներում և այլն:
Մարդիկ և կենդանիները շրջակա միջավայրի մասին ամենաշատ տեղեկությունը ստանում են տեսողության միջոցով: Տեսողությունն օգնում է մարդուն տարբերել մարմինների ձևը, չափերը, գույնը, իմանալ` հեռու, թե՞ մոտիկ են գտնվում դրանք, շարժվում, թե՞ անշարժ են:
Տեսողությունն իրականացվում է տեսողական օրգանի՝ աչքի միջոցով: Մարդու աչքը շատ նուրբ և բարդ օրգան է և ունի նկարում պատկերված տեսքը:
Որևէ մարմնից լույսն ընկնելով աչքի մեջ՝ բեկվում է եղջերաթաղանթի, ակնաբյուրեղի ու ապակենման մարմնի կողմից և ընկնում ցանցաթաղանթի վրա: Ցանցաթաղանթի վրա առաջանում է առարկայի փոքրացած, իրական, շրջված պատկերը:
Ցանցաթաղանթում առաջացած գրգիռը հաղորդում է գլխուղեղին, և առաջանում է տեսողական զգացողություն:
Աչքի ծիածանաթաղանթի կենտրոնում կա կլոր անցք` բիբը: Փոփոխելով բիբի բացվածքը` աչքը կարգավորում է իր մեջ մտնող լույսի քանակը:
Արևոտ եղանակին բիբն ունի մոտավորապես 1 մմ տրամագիծ, իսկ մթության մեջ նրա տրամագիծը հասնում է մինչև 1 սմ-ի:
Ուշադրություն
Աչքն ունի հիանալի հատկություն՝ հարմարում (ակոմոդացիա):
Ակնաբյուրեղի չափը փոխելով` աչքը կարողանում է տեսնել ինչպես հեռու, այնպես էլ` մոտ գտնվող առարկաները:
Նորմալ աչքի համար լավագույն տեսողության հեռավորությունը մոտ 25 սմ է: Այդ հեռավորության վրա մենք առարկան տեսնում ենք առանց աչքը լարելու: Ավելի փոքր հեռավորությունների վրա աչքն էապես լարվում է:
Գլխուղեղը «մշակում է» ցանցաթաղանթի վրա շրջված տեսքով ստացված պատկերներն այնպես, որ մենք դրանք տեսնում ենք ուղիղ դիրքով։
Տեսողության հիգիենա
Աչքը կարևորագույն օրգան է, որն առողջ պահելու համար անհրաժեշտ է պահպանել տեսողության հիգիենայի հետևյալ պարզագույն կանոնները.
● Անհրաժեշտ է տեսողության լարում պահանջող աշխատանքը պարբերաբար ընդհատել և հանգստացնել աչքերը
● Չպետք է երկար հեռուստացույց դիտել կամ աշխատել համակարգչով
● Պետք է գրել և կարդալ լավ լուսավորվածության պայմաններում: Չափից ավելի պայծառ կամ աղոտ լույսը կարող է վնասել աչքերը
● Չի կարելի գրել կամ կարդալ չափից ավելի կռանալով գրքի կամ տետրի վրա: Աչքից հեռավորությունը պետք է լինի 25 սմ
● Գրելիս լույսը պետք է ընկնի այնպես, որպեսզի ձեռքը ստվեր չգցի աշխատանքային մակերեսի վրա: Աջ ձեռքով գրելիս՝ ձախ կողմից, իսկ ձախ ձեռքով գրելիս՝ աջ կողմից:
● Չի կարելի կարդալ պառկած վիճակում կամ շարժվող տրանսպորտում
Ուշադրություն
Երեխաների մեծ մասը ծնվում է նորմալ տեսողությամբ: Սակայն ժամանակի ընթացքում տեսողության հիգիենայի կանոնները չպահպանելու պատճառով մարդկանց մեծ մասն ունենում է տեսողական խնդիրներ: Դրանցից առավել տարածվածներն են կարճատեսությունը և հեռատեսությունը:
Նորմալ աչքը չլարված վիճակում զուգահեռ ճառագայթները հավաքում է ցանցաթաղանթի վրա (նկար I):
Կարճատեսության դեպքում աչքի ակնաբյուրեղը զուգահեռ ճառագայթները հավաքում է ցանցաթաղանթի առջևում (նկար II):
Կարճատեսությունը շտկելու համար մարդիկ դնում են ցրող ոսպնյակներով ակնոց:
Հեռատեսության դեպքում աչքի ակնաբյուրեղը զուգահեռ ճառագայթները հավաքում է ցանցաթաղանթի հետևում (նկար III):
Հեռատեսության դեպքում մարդիկ դնում ենհավաքող ոսպնյակներով ակնոց:
Հարցեր և առաջադրանքներ․
1․Թվարկվածների շարքում կատարի՛ր նշումներ և կազմի՛ր ճիշտ նախադասություն.
Ցրող ոսպնյակի վրա ընկնող զուգահեռ ճառագայթները դրանից անցնելուց հետո՝
հավաքվում են
հավաքվում են
ցրվում են
միանշանակ չի կարելի ասել
2․Հավաքող և ցրող ոսպնյակները տարբերվում են
գործողությամբ
ձևով
նյութով, որից պատրաստված են
զանգվածով
3․Ցանցաթաղանթի վրա առաջանում է դիտվող առարկայի պատկեր, որը